Hëna është diçka që të gjithë njerëzve në Tokë, pavarësisht se ku apo kur kanë jetuar, e kanë të përbashkët. Edhe banorët e qyteteve moderne që rrallë shohin yjet (përveç një ndërprerjeje të madhe të energjisë elektrike) mund të mrekullohen në heshtje nga pamja e papritur e hënës së plotë mbi një ndërtesë aty pranë ose nga reflektimi i hënës në një pellg uji.
Megjithatë, fakti që ne të gjithë ndajmë hënën nuk do të thotë se e imagjinojmë atë në të njëjtën mënyrë. Në mitet dhe tregimet tona, hëna luan shumë role të ndryshme. Mitologjitë e hënës janë po aq të ndryshme sa edhe kulturat që i krijojnë ato.
Hëna në mitologjinë e lashtë
Hëna është edhe misterioze edhe jo. Shumë kohë para se njerëzit të shkelnin në Hënë, ata kuptonin shumë për të. Marrëdhënia mes hënës dhe baticave, për shembull, ishte e qartë për popujt e hershëm që jetonin pranë detit, shpjegon Tok Thompson, një antropolog në Universitetin e Kalifornisë Jugore, i specializuar në folklor dhe mitologji. As lidhja mes fertilitetit dhe cikleve të hënës nuk kaloi pa u vënë re.
Hëna, me fazat e saj të rregullta, funksiononte edhe si kalendar. Ti mund t’i gjurmosh ditët nga dielli, por për periudha më të gjata, hëna ishte e dobishme. Fjala angleze “moon” vjen nga “mensis”, fjala latine për muaj, e cila është edhe origjina e fjalës “menstruacion”.
Pra, po, kulturat e lashta dinin shumë për hënën dhe donin t’i ndanin ato njohuri për të mbajtur shënime për të. Ata e bënin këtë me histori, thotë Thompson. “Historia mund të jetë e ndryshme, por njohuria është e njëjtë.”
Mitet e Hënës nga e gjithë bota
Miti i preferuar i Thompson-it që përfshin hënën është një histori krijimi nga populli Tlingit i bregut veriperëndimor të Amerikës së Veriut. Në këtë histori, një plak mban të gjithë dritën e botës të fshehur në një kuti. Nëpërmjet dredhive që ndryshojnë nga tregimi në tregim, mashtruesi Raven vjedh kutinë dhe lëshon Diellin, Hënën dhe të gjithë yjet, duke sjellë dritë në botë.
Në mitologjinë kineze, një grua e quajtur Chang E piu një eliksir magjik dhe lundroi deri në Hënë, dhe ajo jeton ende atje – me, në disa versione, me një lepur.
Mitologjia greke përmban disa perëndesha të lidhura me hënën, duke përfshirë Artemisën dhe Hekatën. Por Selena është ajo që përfaqëson një mishërim të vetë hënës. Ajo i bën udhëtimet e saj të natës nëpër qiell në një karrocë të tërhequr nga dy kuaj të bardhë të ndezur ose, në disa versione, dy qe të bardhë.
Ixchel është një perëndeshë e hënës majane (ka disa). Ajo mbart një enë me ujë, duke e hedhur herë pas here në Tokë, duke krijuar stuhi shiu dhe përmbytje. Ndërsa hëna kalon nëpër fazat e saj, Ixchel kalon nëpër fazat e jetës së një gruaje, nga vajza tek nëna e deri te plaka.
Besëtytnitë moderne të Hënës së Plotë
Por mitet e hënës nuk u shuan në kohët moderne. Ne kemi ende disa mite magjepsëse për satelitin tonë të preferuar. Ndoshta më i forti është se hëna mund të na çmendë. Shumë njerëz – duke përfshirë disa punonjës të kujdesit shëndetësor dhe oficerë policie – besojnë se krimi, aksidentet e trafikut, shtrimet në spitalet psikiatrike dhe madje edhe vetëvrasjet rriten gjatë hënës së plotë.
Këto ditë, ne nuk e fajësojmë efektin tek perëndeshat e hënës ose tek eliksirët magjikë, por te diçka të paktën thuajse shkencore: efekti gravitacional i hënës në ujin në trupat tanë. Në sipërfaqe, kjo ka shumë kuptim. Në fund të fundit, hëna krijon baticat dhe afërsisht gjysma e peshës së trupit tonë është ujë.
Tërheqja gravitacionale e hënës është forca më e fortë që na ndikon, përveç tërheqjes gravitacionale të vetë Tokës, thotë Cameron Hummels, një astrofizikan kompjuterik dhe shkencëtar kërkimor në Caltech. Megjithatë, ai shton se tërheqja gravitacionale e Hënës është rreth 300,000 herë më e dobët se ajo e Tokës. “Është një efekt shumë, shumë i vogël,” thotë ai.
Dhe në të vërtetë, megjithëse disa studime të vogla kanë gjetur disa efekte të mundshme të hënës në shëndetin mendor, hulumtimet gjatë dekadave të fundit nuk e kanë vërtetuar këtë. Për shembull, një studim zviceran i botuar në vitin 2019 pa pothuajse 18,000 raste shtrimesh në psikiatri gjatë dhjetë viteve dhe nuk gjeti asnjë lidhje mes fazës së hënës dhe pranimeve psikiatrike ose kohëzgjatjes së qëndrimit.
Por ndoshta ka një arsye pse ne besojmë kaq lehtë se hëna ka një efekt të fuqishëm në shëndetin tonë mendor. Ndalimi për të vështruar hënën mund të krijojë një ndjenjë të fortë frike dhe paqeje. Në vend që të na çmendë, hëna mund të na bëjë pak më të arsyeshëm. / Discover Magazine – Syri.net
Discussion about this post